ភពផែនដីយើងនេះតែងមានការប្រែប្រួលខ្លះៗដោយបាតុភូតធម្មជាតិ ដូចជាការរញ្ជួយដី បន្ទុះភ្នំភ្លើង ព្យុះធំៗ និងរលកស៊ូណាមិជាដើម ដែលធ្លាប់តែកើតមានបែបនេះរាប់លានឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលប្រែប្រួលខ្លាំងបំផុត គឺជីវិតមនុស្សដែលរស់នៅលើផែនដីនេះទៅវិញទេ។ អ្វីទាំងនេះដោយសារតែវដ្តចលនានៃជីវិតមនុស្ស ជាមធ្យមគឺចាប់ពីពេលកើតរហូតដល់ពេលស្លាប់ នៅចន្លោះពី ៦០ ទៅដល់ ៩០ ឆ្នាំនេះឯង ដែលមានបុគ្គលក្នុងប្រទេសនីមួយៗបានបង្កើតប្រវត្តិសាស្រ្តទាំងល្អទាំងអាក្រក់ បន្សល់ទុកឲ្យមនុស្សជាតិយ៉ាងធំធេងអស្ចារ្យនោះ។
គ្រប់ប្រទេសតែងតែមានប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការប្រយុទ្ធតស៊ូយ៉ាងធំៗជាច្រើនអនេកប្បការទម្រាំតែរបូតរលូតបានមកដលសព្វថ្ងៃ ហើយវាជាការពិតណាស់ដែលថា មានទាំងមោទនភាពនៃភាពចម្រើនរុងរឿង និងភាពល្វីងជូរចត់នៃការអាប់ឱនរលំរលាយ ដែលប្រទេសនីមួយៗធ្លាប់ឆ្លងកាត់រួចមកហើយ និងដែលធ្វើឲ្យយើងអាចចោទជាសំណួរថា
– តើពួកគេធ្វើដូចម្តេចដើម្បីឲ្យប្រទេសចម្រើនរុងរឿង?
– តើពួកគេធ្វើដូចម្តេច ទើបប្រទេសរលំរលាយ?
ដែលរាប់ថាសុទ្ធតែជាមេរៀនគួរឲ្យយើងសិក្សាស្វែងយល់ជាខ្លាំង។
នៅក្នុងរឿងសាមកុក មានវគ្គមួយដែលខុងមេងបានសរសេរលិខិតផ្ញើទៅដាស់តឿនព្រះចៅ លីវស៊ាន ថា “ការជិតស្និទ្ធនឹងមន្រ្តីជាអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត ដកកាយឆ្ងាយពីជនពាលទុយ៌ស គឺជាហេតុដែលនាំឲ្យមានភាពចម្រើនរុងរឿងរបស់រាជវង្សហាន់យុគដំបូង… ការជិតស្និទ្ធនឹងជនពាលទុយ៌ស ឃ្លាតឆ្ងាយពីមន្រ្តីអ្នកប្រាជ្ញ នោះគឺជាមួលហេតុនៃភាពរលំរលាយរបស់នគរហាន់យុគចុងក្រោយ។ កាលព្រះរាជបិតាទ្រង់នៅគង់ព្រះជន្ម គ្រប់ពេលដែលព្រះអង្គប្រារព្ធរឿងនេះដល់ទួលបង្គំព្រះអង្គតែងព្រួយព្រះទ័យនិងឈឺចាប់ជាខ្លាំងដោយសារតែព្រះចរិយារបស់ព្រះចៅ ហួនទី និងព្រះចៅ លិញទី មានសភាពទន់ខ្សោយនេះឯង”។
ភាពចម្រើនរុងរឿងនិងភាពរលំរលាយរបស់ផែនដីសុទ្ធតែមានហេតុផលជាក់លាក់របស់វា។ លើលោកនេះគ្មានអ្វី
កើតមកដោយឯកឯងឬដោយចៃដន្យនោះទេ។ មិនថាជាប្រវត្តិសាស្រ្តចិន ឬខ្មែរ ឬក៏ជនជាតិណាក៏ដោយ តែងតែមានរាជវង្សផ្លាស់ប្តូរគ្នាគ្រងរាជជាលំដាប់លំដោយ។ តាមរយៈការសិក្សាស្រាវជ្រាវគេតែងរកឃើញថា ការទើបនឹងឡើងគ្រងរាជថ្មីៗព្រះមហាក្សត្រភាគច្រើនតែងប្រតិបត្តិទៅតាមគន្លងធម៌បានយ៉ាងល្អ តែលុះពេលបានសម្រេចជោគជ័យ ហើយច្រើនតែឈ្លក់វង្វេងភ្លេចខ្លួន ភ្លេចអស់ការតាំងព្រះទ័យពីដំបូង។ រឿងរាវប្រវត្តិសាស្រ្តបែបនេះតែងកើតឡើងដដែលៗ ប្រៀបដូចជាបន្ទះស៊ីឌីខូចៗដែលបញ្ចេញសំឡេងដដែលៗដូច្នោះដែរ។
ការឈានទៅរកភាពថ្កុំថ្កើងរុងរឿងរបស់រាជវង្សនីមួយៗ តែងតែបានមកដោយសារការតស៊ូយ៉ាងលំបាកស្វិតស្វាញ តែលុះដល់យុគបញ្ចប់នៃរាជរង្សច្រើនតែបណ្តាលពីការធ្វេលប្រហែស ព្រងើយកន្តើយពីរឿងគុណធម៌ ចាយវាយយ៉ាងខ្ជះខ្ជាយជិះជាន់ធ្វើបាបប្រជារាស្រ្តឲ្យក្តៅក្រហាយ ធ្វើឲ្យប្រជារាស្រ្តទ្រាំមិនបានក៏បង្កការប្រឆាំងរំលំរាជវង្សមួយទៅរាជវង្សមួយជាបន្តបន្ទាប់រៀងមក។
ប្រទេលកម្ពុជាយើងធ្លាប់ជាមហាប្រទេសពីសម័យអង្គរ ហើយត្រូវរងនូវភាពចុះទន់ខ្សោយរហូតដល់សម័យនេះ ក៏ពុំមែនជារឿងមួយចៃដន្យដែរ គឺត្រូវតែមានមូលហេតុរបស់វា។ ហេតុនេះហើយខ្ញុំសង្ឃឹមថា សៀវភៅ “មេរៀនប្រវត្តិសាស្រ្តនៃភាពចម្រើនរុងរឿង និងការរលំរលាយរបស់ប្រទេសជាតិ” អាចផ្តល់ជាគតិពិចារណាដល់យើងបានយ៉ាងល្អ។
